
Według WHO cukrzyca jest schorzeniem metabolicznym, charakteryzującym się przewlekłą hiperglikemią z zaburzeniami metabolizmu węglowodanów, tłuszczów i białek powstających na skutek defektu wydzielania i / lub działania insuliny.
Przewlekła hiperglikemia wiąże się z uszkodzeniem, zaburzeniem funkcji oraz niewydolnością takich narządów jak: narząd wzroku (siatkówka – retinopatia cukrzycowa), nerek (nefropatia cukrzycowa), układu nerwowego (neuropatia obwodowa i autonomiczna). To tylko niektóre z ciężkich powikłań. Stąd potoczna nazwa cukrzycy – „cichy zabójca”.
Jakie są rodzaje cukrzycy?
Typu 1
To choroba z autoagresji, czyli powstająca w wyniku zniszczenia znajdujących się w trzustce komórek Beta, które to komórki powinny produkować insulinę. Jeśli w wyniku błędu układu odpornościowego komórki te zostaną zniszczone, insulina musi być dostarczana z zewnątrz. Do czego służy nam insulina? Jest to hormon, który ma za zadanie przetransportować glukozę do wnętrza komórki. Glukoza potrzebna jest nam do zachodzących we wnętrzu komórki przemian energetycznych. Co jeśli insuliny nie produkujemy? Trzeba ją wstrzykiwać, często wielokrotnie w ciągu dnia. Robi się to przy pomocy penów lub pompy insulinowej. Chorzy na cukrzycę typu 1 muszą wielokrotnie w ciągu dnia sprawdzać poziom cukru w organizmie i odpowiednio reagować, w zależności od poziomu glikemii. Jeżeli poziom cukru jest za niski, trzeba szybko go organizmowi dostarczyć, najlepiej pod postacią słodkiego napoju. Jeśli zaś poziom cukru jest za wysoki, należy sobie wstrzyknąć insulinę, domięśniowo, w brzuch, ramię lub udo. Ilość jednostek insuliny, jaką należy przyjąć, zależy od ilości węglowodanów w posiłku. Jest ona wskazana przez lekarza lub też musi być każdorazowo wyliczana przez pacjenta, który musi nauczyć się, jaka ilość węglowodanów znajduje się w porcji jedzenia, którą właśnie spożył. Diabetolog lub dietetyk powinien też udostępnić materiały, które pomagają w wyliczaniu ilości węglowodanów w diecie.
Cukrzyca typu LADA (Latent Autoimmune Diabetes in Adults)
Jest to choroba o podłożu autoimmunologicznym, podobnie jak w przypadku cukrzycy typu 1. Jednak proces niszczenia komórek Beta trzustki zachodzi wolniej. Chorzy przyjmują insulinę, jednak niewielkie dawki. Również wahania glikemii są mniejsze, niż w przypadku cukrzycy typu 1.
Cukrzyca typu MODY (Maturity Onset Diabetes of the Young)
To choroba, która dotyka osoby młode ( w wieku 15 – 35 lat), zdrowe, bez nadwagi i otyłości. Jest rzadkim schorzeniem, spowodowanym genetycznym uszkodzeniem komórek Beta. Leczona jest insuliną i lekami doustnymi. Stanowi tylko ok. 1% przypadków cukrzycy.
Cukrzyca ciążowa
Po 22 tygodniu ciąży lekarz prowadzący zleca kobietom ciężarnym test obciążenia glukozą. Poziom cukru we krwi bada się na czczo, na godzinę oraz na dwie godziny po podaniu glukozy. Jeżeli którykolwiek wynik krzywej cukrowej jest nieprawidłowy, należy podejrzewać cukrzycę ciążową. Choroba ta spowodowana jest nieprawidłowymi przemianami hormonalnymi przebiegającymi podczas rozwoju płodu. U większości kobiet ustępuje po porodzie. Jednakże część kobiet jest obciążona ryzykiem zachorowania na cukrzycę w przyszłości.
Cukrzyca typu 2
Dawniej zwana była insulinoniezależną. Jednak obecnie nie stosuje się tej nazwy, ponieważ część pacjentów musi przyjmować insulinę. Większość osób przyjmuje leki doustne. Jest to typowa choroba cywilizacyjna, do jej rozwoju prowadzi niezdrowy tryb życia, zbyt mała aktywność fizyczna oraz dieta bogata w żywność przetworzoną i cukry proste. Osoby z cukrzycą typu 2 wytwarzają insulinę, jednak w niedostatecznej ilości.
Jakie są objawy cukrzycy?
Co nas powinno zaniepokoić? Jakie objawy powinny skłonić nas do zrobienia sobie podstawowych badań krwi? Na początek: nie panikujmy. Nie zawsze podane poniżej objawy wskazują od razu jednoznacznie na to, że chorujemy. Jednak powinno nas to skłonić to głębszego zastanowienia się nad sobą, zwiększenia obserwacji własnego ciała i, przede wszystkim, do zmiany trybu życia.
Objawy cukrzycy:
-zwiększone pragnienie
-wielomocz (nasilona diureza)
-spadek masy ciała (niewytłumaczalny celowym odchudzaniem)
-ogólne osłabienie
-przesuszone śluzówki jamy ustnej (cechy odwodnienia organizmu)
Jeśli wszystkie wymienione wyżej objawy przebiegają wraz z podwyższonym poziomem cukru we krwi, możemy podejrzewać, że chorujemy na cukrzycę.
Powikłania cukrzycy
Cukrzyca z powodu najczęściej wieloletniego przebiegu może prowadzić do powstania tzw. przewlekłych powikłań cukrzycy (uszkodzenia różnych tkanek i narządów, prowadzące do ich nieprawidłowej funkcji). Ryzyko wystąpienia i postęp przewlekłych powikłań zależą głównie od kontroli metabolicznej cukrzycy. Osoby, u których cukrzyca na przestrzeni wielu lat była dobrze wyrównana, mają małe szanse na rozwinięcie przewlekłych powikłań.
Powikłania dzielimy na mikroangiopatię (przyczyną jest uszkodzenie małych naczyń krwionośnych) oraz makroangiopatię (uszkodzenie naczyń o większym kalibrze).
1. Mikroangiopatia:
-zmiany dotyczące oczu – retinopatia cukrzycowa, czyli uszkodzenie siatkówki oraz zaćma, czyli zmiany w soczewce prowadzące do jej zmętnienia. W skrajnej postaci powikłania oczne mogą prowadzić do ślepoty.
-zmiany dotyczące nerek – nefropatia cukrzycowa, czyli uszkodzenie funkcji nerek prowadzące do ich niewydolności i konieczności leczenia dializami lub przeszczepem nerki.
-zmiany dotyczące włókien nerwowych – neuropatia cukrzycowa, czyli uszkodzenie układu nerwowego prowadzące do wielu bardzo różnorodnych objawów. Jedną z najczęstszych postaci neuropatii jest tzw. polineuropatia cukrzycowa z bardzo charakterystycznymi objawami pod postacią zaburzeń czucia, uczuciem drętwienia, bólu lub parzenia dystalnych części rąk i nóg (tzw. objawy „rękawiczkowe” i „skarpetkowe”). Innym rodzajem neuropatii cukrzycowej jest neuropatia autonomicznego układu nerwowego (układu nerwowego niezależnego od naszej woli – odpowiadającego za pracę praktycznie wszystkich narządów i układów organizmu człowieka). Objawy neuropatii autonomicznej są bardzo różnorodne i zależą od lokalizacji zmian neuropatycznych. Do najczęstszych należą: zaburzenia pracy serca, nieprawidłowości ciśnienia tętniczego, zaburzenia pracy przewodu pokarmowego głównie pod postacią uporczywych biegunek, zaburzenia w oddawaniu moczu. Neuropatia jest także jedną z przyczyn (nie jedyną) impotencji u mężczyzn chorujących na cukrzycę.
2. Makroangiopatia:
-choroba wieńcowa – u chorych na cukrzycę występuje w młodszym wieku, ma znacznie cięższy przebieg, wiąże się z wyższym ryzykiem wystąpienia zawału mięśnia sercowego i śmierci sercowej.
-zespół stopy cukrzycowej- zespół zaburzeń ukrwienia i unerwienia stopy mogący doprowadzić do rozwoju owrzodzeń, deformacji stopy, infekcji a w konsekwencji do martwicy i konieczności mniejszych lub większych amputacji. Cukrzyca jest najczęstszą przyczyną nieurazowych amputacji stóp.
-choroba niedokrwienna ośrodkowego układu nerwowego – prowadząca do różnego stopnia uszkodzenia mózgu.
Co robić, gdy zachorujemy na cukrzycę?
Jeśli lekarz stwierdzi, że mamy cukrzycę, to po pierwsze:
-nie panikujmy, z cukrzycą zmaga się wiele osób, w tym np. bardzo znani sportowcy (choćby Ayden Byle, Chris Dudley czy Michał Jeliński ). Jak widać, choroba ta nie przeszkadza w – nawet intensywnym – przeżywaniu życia.
-nauczmy się samemu kontrolować glikemię – receptę na glukometr wraz z paskami do pomiaru dostaniemy od naszego prowadzącego lekarza diabetologa. Małe ukłucie w palec – do tego trzeba się przyzwyczaić, ale nie jest tak źle!
-koniecznie stosujmy się do zaleceń diabetologa, róbmy wszystkie zlecone badania, nawet, jeśli wymagałoby to od nas leczenia szpitalnego.
-stosujmy dietę, jeśli tak powie lekarz. Warto w tym celu udać się do dietetyka, który ułoży nam profesjonalną dietę i da wiele ważnych wskazówek dotyczących odżywiania i trybu życia.
Przykładowa dieta
Dla ułatwienia obliczania zawartości węglowodanów w codziennej diecie wprowadzono pojęcie wymienników węglowodanowych (WW). Jeden WW to równowartość 10g węglowodanów przyswajalnych (bez błonnika). I tak na przykład 1 WW to: 20g bułki kajzerki lub 15g suchej kaszy lub 200g truskawek.
Dla diety o wartości 1800 kcal rozdział WW na posiłki powinien przebiegać następująco:
WYMIENNIKI WĘGLOWODANOWE | ||||
Pieczywo, produkty zbożowe | Owoce | Warzywa | Produkty mleczne | |
I śniadanie | 3 | 0,5 | 2 | |
II śniadanie | 2 | 0,5 | ||
Obiad | 3 | 0,5 | 2 | |
Podwieczorek | 2 | 1 | 0,5 | |
Kolacja | 3 | 0,5 | 1 | 1 |
RAZEM | 22,5 |
Przykładowy jadłospis:
I śniadanie
Herbata owocowa, pieczywo pszenne 20g, pieczywo razowe 50g, twarożek z rzodkiewką 25g, sałatka z kukurydzy konserwowej 50g i soczewicy 20g z cebulą i majonezem 8g, pomarańcza 80g
II śniadanie
Kanapka z wędliną – pieczywo razowe 50g, masło 12g, wędlina drobiowa 25g, sok grejpfrutowy 50g rozcieńczony wodą mineralną
Obiad
Barszcz czerwony czysty 200g, filety z dorsza 60g duszone w jarzynach, sałata z koperkiem i śmietaną 12% 40g, ziemniaki 120g, herbatniki 15g
Podwieczorek
Tosty 40g z masłem 12g, truskawki 200g z jogurtem naturalnym 100g
Kolacja Kasza gryczana 40g, kurczak duszony 50g, sałatka z papryki czerwonej, ogórka cebulki 100g, oliwa 10g, kefir 200g, jabłko 100g
Ogólne zalecenia dotyczące odżywiania osób chorych na cukrzycę
- Unikanie widocznego tłuszczu – należy usuwać tłuszcz z mięsa, skórę z kurczaka przed przyrządzeniem; przechowywać masło i margarynę w lodówce, pieczywo smarować bardzo cienko; przyrządzać mięso na grillu zamiast je smażyć, używać do smażenia niewielkiej ilości tłuszczu.
- Unikanie niewidocznego tłuszczu – należy pić mleko odtłuszczone zamiast pełnego, spożywać tylko chude sery, unikać tłustych produktów mięsnych, takich jak salami, mielonek, pasztetów.
- Węglowodany złożone (mąka, kasza, pieczywo) powinny dostarczać 50 – 60% wartości energetycznej spożywanych posiłków.
- Unikanie węglowodanów prostych (cukru, słodyczy).
- Spożywanie odpowiedniej ilości błonnika – należy jeść warzywa i owoce w ilości co najmniej 300 – 500 g z przewagą warzyw (zwłaszcza na surowo), wybierać ciemne pieczywo z mąki razowej.
- Unikanie nadmiaru soli kuchennej (mniej niż 5g dziennie).
- Spożywanie urozmaiconego pożywienia.
- Unikanie alkoholu – alkohol często maskuje hipoglikemię i może być przyczyną poważnych powikłań zdrowotnych (ograniczenie picia alkoholu: dla mężczyzn do 30g i dla kobiet do 15g czystego alkoholu).
„Cukrzyca – moja przyjaciółka” powinni mówić wszyscy, których dotknęła ta przypadłość. Jeżeli musimy żyć z jakąś chorobą, ponieważ szanse na jej wyleczenie są małe lub wręcz ich nie ma, to lepiej w zgodzie. Bo dlaczego nie? Z cukrzycą można dobrze i długo żyć, pod warunkiem oczywiście, że jesteśmy pod kontrolą diabetologa i potrafimy się kontrolować pod różnymi względami. Co sprawia, że cukrzyca może wydawać nam się przyjazna? Ano to, że możemy uprawiać sport, pracować w wielu zawodach, mieć dzieci i generalnie cieszyć się życiem.
Jestem dietetykiem z wykształcenia, niestety niepraktykującym 🙂 A, co ważniejsze, jestem mamą dwójki wspaniałych dzieci 🙂
B9